Jaką piłę do drewna wybrać?

Cięcie drewna jest jedną z częściej wykonywanych czynności związanych z jego obróbką. Jest niezbędne podczas prac budowlanych związanych z przygotowywaniem drewna szalunkowego, a także w czasie wznoszenia konstrukcji np. schodów tymczasowych. Nie można się bez niego obyć przy budowie więźby dachowej, robotach dekarskich – instalowaniu łat i kontrłat czy przycinaniu desek poszycia.

Cięcie poszczególnych elementów to również nieodłączny etap prac wykończeniowych – korzystanie z odpowiedniej piły do drewna jest potrzebne przy układaniu podłóg, montażu ościeżnic, w trakcie robót stolarskich – budowie i instalowaniu szaf wnękowych czy schodów wewnętrznych. Piły będą potrzebne podczas zagospodarowania otoczenia domu – budowie tarasu, pergoli, elementów małej architektury ogrodowej. Przydadzą się w przydomowym warsztacie, pozwalając na samodzielne wykonywanie napraw, mebli lub przedmiotów codziennego użytku. Przyjrzyjmy się bliżej kwestiom, które mają znaczenie przy cięciu drewna, zobaczmy, jakie są rodzaje pił i sprawdźmy, które z nich warto wybrać.

Co warto wiedzieć o cięciu drewna?

Drewno jest materiałem o specyficznej i niejednorodnej budowie. Składa się z długich włókien, które tworzą ułożone warstwowo słoje, przyrastające prostopadle do kierunku wzrostu, o różnej grubości w zależności od tempa przyrostu i warunków zewnętrznych. Cechą charakterystyczną drewna jest to, że jego włókna przebiegają dość regularnie, jednak gęstość materiału silnie zależy od wilgotności, a zatem ilości zawartej w drewnie wody. Drewno, poza takimi składnikami jak celuloza, hemiceluloza i lignina zawiera też pewną ilość żywicy i olejków eterycznych. Obróbka drewna i stosowane w niej narzędzia muszą więc uwzględniać zarówno jego budowę, jak i wpływ, jaki wywiera na nią obecność wody – im drewno jest bardziej wilgotne, tym włókna stają się bardziej spoiste, a całość twardsza. Ponieważ mokre włókna stawiają większy opór podczas obróbki, uzyskana w jej efekcie powierzchnia będzie bardziej nieregularna. Podczas każdego rodzaju obróbki duże znaczenie ma również kierunek ułożenia włókien – najmniejsze problemy sprawia obróbka czołowa, czyli cięcie lub obróbka ścierna w osi symetrii włókien, umiarkowane trudności wiążą się z cięciami i obróbką ścierną prostopadłymi do włókien tzw. obróbka wzdłużna, a najwięcej kłopotów, jeśli chodzi o jakość uzyskanej powierzchni, stwarza cięcie i obróbka ścierna równoległe do włókien zwana obróbką poprzeczną.

Cięcie drewna jest rodzajem obróbki skrawającej, w której kolejno odspaja się od materiału warstwy wiórów. Jest prowadzone przy pomocy ostrzy, które dla uzyskania najlepszych rezultatów muszą być dopasowane do charakterystyki materiału – rodzaju powstających wiórów, twardości drewna oraz jakości ciętej powierzchni. W przypadku pił używanych do cięcia drewna ostrza mają postać uzębienia o kształcie zbliżonym do trójkąta, a boki sąsiadujących ze sobą zębów tworzą tzw. wrąb, czyli przestrzeń, w której podczas przecinania mieści się powstający wiór. Podstawowymi parametrami każdego uzębienia jest tzw. kąt skrawania, czyli ułożenie powierzchni tnącej poszczególnych zębów w stosunku do linii, w jakiej są ustawione, tworząc ostrze. Zęby muszą mieć przynajmniej jedną krawędź tnącą, zwykle jednak stosuje się dwie – pozwalając na pracę także podczas ruchu powrotnego, a niekiedy trzy lub nawet więcej, dzięki podziałowi krawędzi głównych na mniejsze i ustawienie ich pod innym kątem.

Kąt skrawania piły ma szczególne znaczenie dla uzyskiwania dobrych efektów cięcia ze względu na właściwości materiału i opór stawiany przez włókna. Przy cięciu wzdłuż włókien najkorzystniejsze jest stosowanie małych kątów skrawania, poniżej 90°. Przyspiesza to tempo pracy, ale wymaga też większej siły do wykonania suwu piły. Zaletą takiego rozwiązania są jednak mniej poszarpany rzaz, czyli powierzchnie wzdłuż linii cięcia oraz szybsze wykonanie zadania. Przy cięciach poprzecznych taki kąt skrawania powodowałby zrywanie włókien i bardzo niskiej jakości rzaz. Do cięć prostopadłych do układu włókien używa się więc pił o dużym kącie skrawania, przekraczającym 90°. Dzięki takiej budowie ostrze naciera na materiał pod optymalnym kątem pozwalającym na sprawne cięcie włókien, unikając ich rozrywania.

Znaczenie dla komfortu, prędkości i precyzji cięcia ma także gęstość uzębienia. Na ogół jest ona określana ilością zębów na cal i podawana jako TPI (Teeth per Inch). Im więcej zębów na cal, tym są one siłą rzeczy mniejsze, pozwalają więc na formowanie krótszych wiórów oraz wymagają krótszego posuwu. Mniejsze uzębienie piły oznacza więc zwykle większą precyzję, ale jednocześnie wiąże się z wolniejszym cięciem.

Rodzaje ręcznych pił do drewna i materiałów drewnopochodnych

Ręczne piły do drewna są oferowane w różnych rodzajach w zależności od typu prac, jakie mają być wykonane oraz rozmiarów i specyfiki materiału. Do najdłuższych cięć wykorzystuje się piły poprzeczne, najczęściej przystosowane do obsługi przez dwie osoby, choć zdarzają się modele, którymi może się posługiwać jeden użytkownik. Za pomocą pił tego rodzaju tnie się na ogół surowe pnie lub niekiedy szczególnie grube belki. Piłą, która sprawdzi się przy przecinaniu cieńszych pni, belek czy konarów jest piła kabłąkowa. Będzie się ona dobrze nadawała także do cięcia drzew i przycinania gałęzi jako narzędzie ogrodnicze. Piła o takiej konstrukcji składa się najczęściej z rurowej wygiętej ramy, w której osadza się brzeszczot. Dzięki specjalnemu mechanizmowi – zwykle mocowaniu z gwintem lub dźwignią – jest on odpowiednio naprężany, co nadaje większą sztywność i umożliwia precyzyjne prowadzenie zębów. Plusem pił kabłąkowych jest możliwość wymiany brzeszczotu.

Popularnym rodzajem piły jest płatnica. Jest ona najczęściej dość krótka, a przez to bardziej poręczna niż piła kabłąkowa. Wyposażona jest w otwartą lub zamkniętą rączkę z odpowiednio wyprofilowanym chwytem. Nadaje się do przepiłowywania i nadpiłowywania materiału o znacznej grubości, ale także cieńszych sklejek czy listew o dużym i średnim przekroju. Z uwagi na rozmiar zębów nie nadaje się do małych detali czy bardzo cienkich płaszczyzn. Podobną budowę ma piła grzbietnica. Ma ona najczęściej dość drobne uzębienie, kształt prostokątny, a nie trapezowy, jak płatnica. Górna część grzbietnicy jest dodatkowo usztywniona elementem metalowym, co zapobiega jej falowaniu i umożliwia zachowanie prostoliniowości cięcia. Najczęściej w grzbietnicach stosuje się rączki otwarte.

Podobną konstrukcję do płatnicy ma także piła otwornica, jednak tu element roboczy jest zdecydowanie niższy, zwężający się u końca. Dzięki takiemu kształtowi piła tego rodzaju nadaje się do cięć po krzywych i wycinania rozmaitych otworów w cieńszych materiałach. Do mniejszych i bardziej precyzyjnych zastosowań służy piła włosowa, zwana też włośnicą. W tym przypadku konstrukcję stanowi metalowa ramka o kształcie zbliżonym do litery U z uchwytem zamocowanym pod kątem 90° w stosunku do jednego z ramion ramki. W piłach tego rodzaju używa się brzeszczotów o bardzo niskiej części roboczej z niezwykle drobnym uzębieniem.

Jakie piły sprawdzą się najlepiej w przydomowym warsztacie?

Najbardziej uniwersalnymi piłami, które przydadzą się w większości prac remontowych, majsterkowaniu czy domowych naprawach są piły płatnice. Są one dostępne z bardzo wygodnymi rękojeściami pozwalającymi na bezpieczny i pewny chwyt. Ich dolna część zachodząca na element tnący jest ustawiona pod kątem, co pomaga w utrzymywaniu narzędzia w odpowiedniej pozycji – przy przeżynaniu około 20° – względem ciętego materiału. Piły płatnice są dostępne z różnymi rodzajami uzębień, zarówno jako przeznaczone do cięć wzdłużnych, jak i poprzecznych. Wielu wytwórców oferuje modele o geometrii pozwalającej na sprawne wykonanie obu zadań. W takim przypadku kąt skrawania jest bardzo zbliżony do 90°, a zęby najczęściej przypominają trójkąty równoboczne. Dla zwiększenia efektywności cięcia zęby płatnic są często rozchylane – w swej dolnej części piła jest więc nieco szersza. Takie rozwiązanie umożliwia szybszą i bardziej agresywną pracę, jednak powiększa też strefę cięcia, co trzeba mieć na uwadze, chcąc wykonać nacięcie o określonej szerokości. Rozchylone zęby zapobiegają blokowaniu się piły w materiale, zmniejszają też nagrzewanie się narzędzia i drewna podczas cięcia. Piły płatnice najczęściej mają zęby z hartowanej i utwardzonej stali, dzięki czemu dobrze znoszą cięcie litego drewna i wyrobów drewnopochodnych.

Bardzo użytecznym rozwiązaniem, przydatnym zwłaszcza podczas pracy nad elementami, które mają być ze sobą łączone, będzie skrzynka uciosowa. Ma ona postać przykładnicy z otworem o płaskim dnie, której profil przypomina typowy ceownik. W jej wnętrzu umieszcza się listwę, która ma zostać przecięta, blokując ją za pomocą klinów. W bocznych ściankach skrzynki uciosowej są wykonane szczeliny ustawione pod kątem w stosunku do ciętego materiału. Najczęściej będą one ustawione pod kątem 30, 60, 45 oraz 90°, choć możliwe są również inne kombinacje. Korzystając ze skrzynki uciosowej, trzeba używać piły o dużej sztywności oraz bez rozchylonych zębów. Optymalnym rozwiązaniem będzie tu piła płatnica, która ponadto charakteryzuje się znacznym zagęszczeniem zębów, co korzystnie wpływa na jakość cięcia.

Znakomitym uzupełnieniem domowego warsztatu będzie piła kabłąkowa. Daje ona możliwość przecinania materiału o większej grubości, w tym gałęzi czy konarów drzew. Za jej pomocą można też łatwo ciąć pnie o mniejszych średnicach. Sprawdzi się przy przecinaniu szerszych desek czy belek. Wielką zaletą pił kabłąkowych jest możliwość łatwej wymiany brzeszczotów i dopasowania ich do wykonywanego zadania – np. cięcia mokrego lub suchego drewna czy materiałów drewnopochodnych.